بيزينس اتيكز؛ از ديسيپلين آكادميك تا نهاد اجتماعي؛ قسمت دوازدهم : بررسي تجربه تدوين كد اتيكز براي آموزش پيش دبستاني

1. كد اتيكز چيست؟

2. تفاوت‌هاي بيزينس با پروفشن

3. تاريخچه‌ي كد اتيكز

4. نخستين كد اتيكز پزشكي ملي

5. تازه سازي كدهاي اتيكز

6. كد اتيكز مهندسان

7. كد اتيكز به مثابه يك قرارداد اجتماعي

8. تاريخچه‌ي بيزينس اتيكز در آمريكا

9. ظهور موضوع‌هاي اجتماعي در بيزينس اتيكز

10. بيزينس اتيكز در اروپا

11. سهم اروپا؟

12. تدوين كد اتيكز براي آموزش پيش‌دبستاني

اگر مسؤليت پژوهش در درستي رفتار كسب‌وكار بر عهده‌ي بيزينس اتيكز به مثابه يك ديسيپلين آكادميك باشد، در آن صورت،‌ بيزينس اتيكز به مثابه يك نهاد اجتماعي چگونه ساخته و بازساخته خواهد شد؟ هرچند اروپاي قاره‌اي، آنطور كه هنك ون لوجيك در مقاله‌اش نشان داد، تازه در آستانه‌ي تجربه‌ي ساخت بيزينس اتيكز به مثابه يك نهاد اجتماعي قرار گرفته،‌ اما ايالات متحد آمريكا، كه سنت‌هايش ريشه در اروپاي جزيره‌ي دارد،‌ در اين زمينه نيز تجربه‌هاي قابل‌توجهي كسب كرده است. گزارش‌هاي مكتوب برخي از اين تجربه‌ها در دسترس است و تأمل در آن‌ها براي كساني كه بخواهند منشور اخلاقي سازمان‌هاي تحت مديريت خود را تدوين كنند واجب است. برگردان يكي از آن‌ها در ادامه ارايه مي‌شود:

از سال 1984 تا 1989 يك استاد فلسفه و يك استاد تعليم و تربيت به اتفاق يكديگر به تدوين كد اتيكزي براي «انجمن ملي آموزش نونهالان» (امان) كه انجمن پروفشنالي است كه بيش از 100000 عضو شاغل در آموزش پيش‌دبستاني دارد كمك كردند. «كد رفتار اتيكال امان» از زمان تصويب آن در سال 1989 در دستورعمل‌هاي امانبراي برنامه‌هاي آماده‌سازي معلمان گنجانده شده، در رويه‌هاي تأييد برنامه‌هاي پيش‌دبستاني به عنوان مرجع مورد استفاده قرار گرفته، در كتب درسي آموزش پيش‌دبستاني تجديد چاپ شده و در دو نشريه‌ي اخير امان مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. نسخه‌هاي اين كد در هزاران محيط آموزشي پيش‌دبستاني موجود بوده و هنگامي كه مشكلات اتيكال براي معلمان پيش‌دبستاني مطرح مي‌شوند مورد مراجعه و استفاده قرار مي‌گيرند. به اعتقاد ما تدوين اين كد موفقيت چشمگيري بوده است. دلايل اين موفقيت چيست؟ به اعتقاد ما كد اتيكز بايد استاندارد‌هاي دوگانه‌ي جامعيت واحساس مالكيت را برآورده‌ سازد. جامعيت مستلزم آن است كه كد مورد نظر رهنمود عملي لازم را براي تمام مشكلات اتيكال متداولي كه براي اعضاي يك پروفشن پيش مي‌آيند مشخص كنند. برخي پرسش‌ها مستقيماً پاسخ داده مي‌شوند اما برخي ديگر بايد از طريق تلفيق قضاوت صحيح پروفشنال با رهنمودهاي كلي ارائه شده در كد حل و فصل ‌شوند. استاندارد دوم، احساس مالكيت، مستلزم آن است كه اعضاي پروفشن كد را به عنوان تعريف‌كننده‌ي تعهد پروفشنال مشتركشان تلقي كنند. از اين حيث، نحوه‌ي تدوين يك كد حداقل به اندازه‌ي آنچه كه مي‌گويد اهميت دارد.

چالش پيش‌رو ارائه‌ي سندي است كه هر دو استاندارد را برآورده‌ سازد. معدودي چنينند. آنچه در پي ارائه مي‌شود به عنوان طرح سودمندي از آنچه در اين مورد خاص انجام شد قابل استفاده است.

پيش‌شرط‌هاي سازماني

بهترين برداشت از تدوين كد اتيكز، آن را به عنوان فرآيندي آموزشي تعريف مي‌كند كه مي‌تواند هزاران شركت‌كننده را در بر بگيرد. هر چند كانال‌هاي ارتباطي نيرومند براي دستيابي به شفافيت حياتي‌اند، اما درعين حال ضروري است كه 1) اعضا به هدايت آمرانه احساس نياز كنند، و 2) رهبري باثبات و پراطلاعاتي ارتقاي پروفشن را از طريق رفع آن نياز بر عهده گيرد. در جايي كه رهبري بي‌ثبات است- مثلاً در جايي كه هيأت مديره مكرراً عوض مي‌شود- كساني در پايان فرآيند مسؤل آن خواهند بود كه در ابتدا بوجودآورنده‌ي آن نبوده‌اند. يك ساختار مشخص و مطمئن در درون سازمان بايد براي هدايت كد موجود باشد: امان هيأت (بورد) دائمي اتيكز را تأسيس كرد.

اعضاي پروفشن احتمالاً از كدها استقبال نمي‌كنند. چنانچه كدها دستورعمل صريحي ارائه كنند، نوعي رفتار را به عنوان غير پروفشنال تعريف مي‌كنند كه اعضاي شاغل به حرفه را محدود مي‌كند. برخي پروفشنال‌ها شايد مايل نباشند كه به آنان، حتي از سوي همكارانشان، گفته شود كه چه كار كنند. سايرين ممكن است بر اين باور باشند كه اخلاق پيش‌پروفشنال همه‌ي آن چيزيست كه نياز دارند. نهايتاً، چنانچه كدي صرفاً به خاطر ارزش روابط عمومي آن مورد نظر باشد، هيچ استقبال واقعي از آن نخواهد شد. نداشتن خريدار: يعني عدم احساس مالكيت.

خريدار داشتن بايد تقويت و ارزيابي شود. ما پس از بحث‌هاي مقدماتي با رهبري امان مقاله‌اي را در نشريه‌ي كودك امان منتشر كرديم. مشكل اتيكال زير كه براي معلمان پيش‌دبستاني كاملاً آشناست، براي جلب توجه مفيد واقع شد.

خواب نيمروز: مادر «تيموتي» از شما خواسته است كه نگذاريد پسر چهار ساله‌اش بعدازظهرها بخوابد. او مي‌گويد: «وقتي پسرم بعدازظهرها مي‌خوابد تا ساعت 10 شب بيدار مي‌ماند. من صبح‌ها سر كار مي‌روم و خواب كافي ندارم. تيموتي تقريباً ‌هر روز بعد از ظهر يك ساعت همراه بقيه‌ي بچه‌ها مي‌خوابد. به‌نظر مي‌رسد كه او براي آنكه بعد از ظهر سرحال باشد، به اين يك ساعت خواب نياز دارد.

ما بر اين باوريم كه مربيان پيش‌دبستاني براي آنكه از پس بعد اتيكال كار پروفشنال‌شان برآيند بايد مشخص كنند كه والدين چه ديني بر گردنشان دارند و بچه‌ها چه ديني؟ با بررسي چندين مثال ما ازطريق پرسشنا‌مه‌ي ضميمه‌اي اين سؤال را مطرح كرديم كه آيا امان بايد ارائه‌ي رهنمود‌هاي اخلاقي به اعضاء(شاغلان) حرفه‌ها را بر عهده بگيرد يا خير. مهمتر از آن اينكه، ما از آنان خواستيم كه مشكلات اتيكالي را كه كساني كه در اين زمينه كار مي‌كند با آن‌ها مواجه مي‌شوند، بيان كنند.

بيش از 800 پرسشنامه حاوي صد‌ها مشكل مطرح شده تكميل و برگردانده شدند: كه واكنش بسيار خوبي بر اساس استانداردهاي امان بود. پس از آنكه رهبري امان به لحاظ تجربي استقبال واقعي (خريدار بودن) اعضاء را به اثبات رساند فوراً تصميم به حمايت از تدوين كد اتيكز گرفت. پايگاه داده‌هاي مشكلات مطرح شده در پاسخ‌‌ها به عنوان مبناي اساس كار ما براي تدوين كد اتيكز عمل كرد.

تمرين‌هاي كارگاهي

ما با كمك امان و اعطاي كمك مالي از جانب بنياد والاس الكساندر گربود مجموعه كارگاه‌هاي سه ساعته‌اي را با گروه‌هاي رهبري در اقصي‌ نقاط ايالات متحده برگزار كرديم. اين نشست‌هاي كاري با حدود 3060 شركت‌كننده بخشي اساسي از تدوين كد بود.

ما كار خود را با توضيح اين موضوع كه چه تفاوتي ميان اتيكز پروفشنال و قانون، ارزش‌هاي فردي، سياست‌هاي سازماني و اخلاق فردي وجود دارد آغاز كرديم. در حوزه‌ي آموزش پيش‌دبستاني پايه‌ي اتيكز پروفشنال را مي‌توان در اجماعي در مورد اينكه مدرسان خوب پيش‌دبستاني بايد به چه چيزهايي اهميت دهند قوي كرد. شركت‌كنندگان در كارگاه براي توسعه‌ي فهرست ارزش‌هاي محوري به گروه‌هاي سه تا شش نفره تقسيم شدند. هر كس مي‌توانست ارزشي را معرفي كند اما يك ارزش محوري پيشنهادي زماني در فهرست گروه قرار مي‌گرفت كه تمام افراد گروه مشتاقانه آن را تأييد كنند. براي جلوگيري از ورود ارزش‌هاي فردي در فهرست‌ها حق وتو پيش‌بيني شد.

پس از حدود پانزده دقيقه، از گروه كوچكي خواسته شد ارزشي را كه در فهرستش از حمايت نيرومندي برخوردار است اعلام كند. ارزش ذكر شده بر روي تخته‌اي نوشته شد. آنگاه از ساير گروه‌ها خواسته شد ارزش‌هايي را در فهرست‌شان كه با ارزش نوشته شده بر روي تخته همخواني تقريبي دارند را اعلام كنند. اين دسته ارزش‌ها در زير ارزش اعلام شده‌ي اول نوشته شدند. پس از انجام اين كار، از گروه ديگري خواسته شد ارزش محوري متفاوتي را اعلام كند. ارزش مذكور بر روي تخته‌ي ديگري نوشته شد. اين بار نيز از ساير گروه‌ها خواسته شد كه ارزش‌هاي موجود متناظر با اين ارزش در فهرست‌هاي‌شان را بيان كنند تا در زير آن نوشته شود. اين كار تا زماني كه تمام ارزش‌هاي فهرست‌ شده از سوي گروه‌ها سازماندهي و به معرض نمايش درآمد ادامه يافت.

شركت كنندگان عموماً از اين اتفاق نظر به شگفت مي‌آمدند.‌ در واقع بقدري در مورد ارزش‌هاي محوري آموزش پيش‌دبستاني اجماع وجود داشت ما پس از چندين كارگاه از اين دست قادر بوديم نتيجه را با اطمينان پيش‌بيني كنيم. متعاقب اين «تمرين ارزش‌هاي محوري» شركت كنندگان را مجدداً به گروه‌هاي حدوداً بزرگتري تقسيم كرديم. بر اساس صدها مشكل اتيكالي كه از طريق پرسش‌نامه‌هاي عودت داده شده شناسايي كرده بوديم مجموعه‌اي از مطالعات موردي را به صورت داستاني ابداع كرديم كه مسائل ارزشي برجسته در حوزه‌ي آموزش پيش‌دبستاني را پوشش مي‌داد. يكي از اين مورد‌پژوهي‌ها در اختيار هر يك از گروه‌ها قرار داده مي‌شد و از آنان خواسته‌ مي‌شد در مورد اينكه يك آموزگار پيش‌دبستاني خوب در آن موقعيت چگونه بايد به ارزش‌هاي محوري كه اكنون مشخص شده‌اند احترام بگذارد. شركت‌كنندگان نبايد به اخلاق فردي، ارزش‌هاي شخصي، قانون يا سياست‌هاي سازماني متوسل مي‌شدند. با اين حال، چنانچه براي حل يك مورد نياز به ارزش‌هاي محوري جديد بود، مي‌توانست پس از جلب اتفاق نظر و حمايت گروه به ليست اضافه شود.

پس از انجام اين كار در گروه هاي كوچك، مجموعه‌ي كامل موارد در ميان تمام شركت كنندگان توزيع شد. پس از آن كه هر يك از موارد با صداي بلند خوانده مي‌شد، سخنگوي گروه نظر اكثريت را اعلام مي‌كرد، و پاسخ عملي مورد توجه گروه و ارزش‌هاي محوري كه در پس آن قرار دارد را توضيح مي‌داد. بحث ادامه يافت، اما تأثير محدود‌كنده‌ي فهرست ارزش‌هاي محوري عدم توافق را نادر مي‌ساخت.

با چنيين رويكردي، مشكلات مربوط به اتيكز پروفشنال به عنوان تضادهاي ارزشي يا در موارد معدود به عنوان پيامد ابهام ارزشي قابل‌درك هستند. به طور مثال در بحث «خواب نيمروز»، دغدغه‌اي كاملاً موجه در مورد سلامت و راحتي كودك با دغدغه‌اي به همان اندازه موجه براي احترام به تصميم‌گيري والدين در تعارض قرار مي‌گيرد. در اينجا پروفشن نيازمند يك قاعده‌ي اولويت بندي است. با اين حال در ساير موارد يك ارزش محوري منفرد مبهم است. مثلاً، هرچند بايد به محرمانه بودن اطلاعات خانوادگي احترام گذارد، اماهنگامي يكي از والدين كه سرپرستي كودك را بر عهده ندارد خواستار دريافت اطلاعات محرمانه درباره‌ي كودك مي‌شود مشكل اتيكال مي‌تواند مطرح شود. حل اين مشكل مستلزم آن است كه پروفشن مربوطه از واژه‌ي «خانواده» ابهام‌زدايي كند.

ما در مجموعه‌اي ازمقالات در خصوص كودكان كم سن و سال برخي مشكلات اتيكالي را كه به دفعات فراوان حادث مي‌شوند معرفي كرده، براي حل آن‌ها كمك خواستيم و در ادامه مقالاتي را كه راه‌حل‌هاي پيشنهادي را به بحث و تبادل نظر مي‌گذاشت به رشته‌ي تحرير درآورديم.

كد و بازنگري آن

ما پس از ملاحظه و بررسي كد‌هاي ساير پروفشن‌ها پيش‌نويسي را براي بحث و تبادل نظر در كنفرانس سالانه‌ي امان تهيه كرديم. بحث‌هاي صورت گرفته ما را ناگزير به بازنگري در پيش‌نويس ساخت. آنگاه پيش‌نويس اصلاح‌شده در نشريه‌ي كودك همراه با درخواست براي ارائه‌ي نظرات و پيشنهادها منتشر شد. اين پيشنهادها به تجديد‌نظرها و اصلاحات بيشتر انجاميد. پيش‌نويس نهايي كد امان به هيأت مديره‌ي امان تسليم شد كه بلافاصه مورد تصويب قرار گرفت.

اين كد متشكل از يك مقدمه و چهار بخش است. بخش مقدمه كد را معرفي كرده، برخي از تعهدات اساسي اين حوزه را بر مي‌شمرد. اين چهار بخش كه در پي مقدمه مي‌آيد مؤلفه‌هاي تشكيل‌دهنده‌ي اين حوزه را مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهد: كودكان، خانواده‌ها، همكاران، و جامعه در مقياس بزرگتر. هر يك از فصل‌ها «ايده‌آل‌ها» و «اصول» را شامل مي‌شوند. «ويلز» به طرقي كه ارزش‌هاي پروفشن قابل تقويت هستند اشاره كرده، رفتار پروفشنال نمونه را تشريح مي‌كند. اين اصول عموماً بين سلوك قابل‌ قبول و سلوك غير قابل قبول يعني سلوكي كه به ارزش‌هاي محوري پروفشن خيانت مي‌كنند مرزبندي مي‌كنند.

در مثال «خواب نيمروز» ارزش‌هاي متعارض مربوط به خانواده و فرزند هستند. اگرچه ايده‌آل يك خانواده احترام به ارزش‌هاي سرپرستي و تربيت فرزند از سوي خانواده و حق خانواده براي تصميم‌گيري براي كودكش را سفارش مي‌كند، اصل 1. 1 مي‌گويد:

مخصوصاً، ما به كودكان آسيب نخواهيم رساند.... اين اصل نسبت به تمام اصول بيان شده در اين كد اولويت دارد.

بنابراين، اينكه بايد از خواب نيمروز تيموتي جلوگيري به‌عمل آيد يا خير، بستگي به اين دارد كه آيا اين كار به او آسيب خواهد رساند يا خير. مثال «خواب نيمروز» به قضاوت درباره‌ي نياز‌هاي كودك سفارش مي‌كند، قضاوتي كه بي‌شك در صلاحيّت معلمان پر معلومات اوست.

تمام مشكلاتي كه گردآوري كرديم با شروط مندرج در اين كد محك زده شدند. جامعيت اين كد بر اساس مجموعه مشكلات تنظيم‌شده در سال 1988 تحقق يافت. اما از آن زمان تا به حال، اعضاي امان مسائل جديدي را براي هيأت اتيكز ارسال كرده‌اند. اين هيأت كد را به طور منظم مورد بررسي مجدد قرار داده و دو بار بازنگري‌ها را براي برقراري مجدد جامعيّت كد در دستور كار خود قرار داده است.

13. چگونه كد اتيكز بنويسيم؟